Në qershor të vitit 2021, grupi punues për Institutin e dokumentimit të krimeve gjatë luftës në Kosovë në fund të viteve të 90-ta kishte mbajtur takimin e parë. Të pranishëm ishin edhe Albin Kurti e Albulena Haxhiu.
Aty, pos fjalëve të mëdha për këtë nismë të Qeverisë, Kurti kishte thënë se mëtohet të përgatitet një koncept-dokument mbi mekanizmin për dokumentimin e krimeve që kanë ndodhur 23 vjet më parë.
Madje atëbotë u njoftua se Instituti do të themelohej me anë të ligjit dhe jo sikur ai i mëparshmi, që ishte sjellë në jetë nëpërmjet një vendimi qeveritar.
Kur kanë kaluar më shumë se tetë muaj, projektligji duket se është në fazën përfundimtare të finalizimit.
Projektligji afër finalizimit
Gazeta Nacionale ka dërguar pyetje në adresë të Qeverisë Kurti për të marrë informacione se çfarë ka ndodhur me nismën për themelimin e Institutit, por nuk është kthyer përgjigje.
Megjithartë, Furtuna Sheremeti, ish-këshilltare e kryeministrit Kurti, i tha Gazetës Nacionale se grupi punues është duke punuar në mënyrë intensive dhe se Instituti pritet të themelohet brenda vitit 2022.
Sheremeti, që pritet ta udhëheqë këtë mekanizëm, ka treguar se Instituti do të përqendrohet në adresimin e dëmeve e nevojave të viktimave.“Gjithashtu, Instituti i kaluar nuk është përqendruar shumë në adresim të dëmeve e nevojave të viktimave, gjë të cilën Instituti i ri do ta bëjë”, tha Sheremeti për Nacionale.
Tutje, ajo sqaroi se Instituti do të dokumentojë të gjitha krimet e kryera në Kosovë.
“Të gjitha krimet e kryera në periudhën e luftës së fundit në Kosovë do të dokumentohen. Por, jo vetëm: ky Institut planifikon të shkojë përtej dokumentimit dhe të përfshijë edhe adresimin e dëmit të shkaktuar dhe riparimin e nevojave të viktimave. Me riparim / reparacione nënkuptoj adresimin e nevojave të tyre në raport me dëmet”, shtoi ish-këshilltarja e Kryeministrit Kurti.
Ismet Salihu, anëtar i grupit punues, tha se nëpërmjet kësaj nisme ligjore do të kornizohen rolet dhe përgjegjësitë e Institutit.
“Shpresoj t’i ketë kushtet maksimale dhe t’i evidentojë, mbledhë, sistemojë e botojë në libra dhe në mënyrë digjitale, krimet e kryera. Duke u nisur nga serioziteti dhe përkushtimi i treguar sidomos nga Qeveria e re në krye me Albin Kurtin dhe Ministren Albulena Haxhiu, unë besoj se do të krijohen kushtet optimale për punën e këtij Instituti”, tha Salihu për Nacionale.
Por, Salihu ka treguar se qëllimi përfundimtar i Institutit është të krijojë një memorie kolektive për krimet që kanë ndodhur në Kosovë, pavarësisht etnisë.
“Qëllimi përfundimtar është të ruhet kujtesa, sepse dëshmitarët vdesin, gjeneratat shkojnë. Krahas Institutit, unë kam propozuar themelimin e muzeut të luftës, në mënyrë që gjeneratat e ardhshme ta shohin sakrificën e shqiptarëve kundër okupatorit serb”, deklaroi Salihu.
Histori e themelimeve
Nuk është hera e parë që Qeveria e Kosovës synon të themelojë një institut që do të merret me dokumentimin e krimeve të luftës së viteve 1998-1999.
Ishte viti 2011, kur ministri i Drejtësisë në Qeverinë e drejtuar nga ish-kryeministri Hashim Thaçi, Hajredin Kuçi, me anë të një vendimi qeveritar kishte themeluar një institut për mbledhjen e fakteve mbi krimet e luftës.
Instituti ishte aktiv deri në vitin 2018 duke botuar disa libra, përfshirë kujtimet e rrëfimet e personave të pagjetur e raporte mbi shkatërrimin e pasurisë materiale të shqiptarëve.
Salihu, ish-profesor në Fakultetin Juridik, kujton kohën kur ishte udhëheqës i Institutit të themeluar në kohën e Thaçit.
“Vitin e parë nuk kemi pasur fare zyrë. Kemi bërë punë të madhe, por nuk ka pasur mbështetje aq sa duhet. Në vend që të rritet stafit dhe të përmirësohen kushtet, Instituti është mbyllur”, kujtoi Salihu.
Instituti u mbyllgjatë qeverisjes së ish-kryeministrit Ramush Haradinaj.
Salihu tash është më optimist për mundësinë e suksesit të Institutit për hulumtimin e krimeve të luftës në Kosovë.
“Ky institut do të dallojë nga parapraku për shkak se do t’i ketë zyrat, objektin dhe buxhetin, dhe do të ketë dyfish më tepër staf. Do të jenë të paktën 15 veta, prej të cilëve 5-6 doktorë shkence, 5-6 me master dhe 5 që do të punojnë në terren”, sqaroi Salihu.
Pjesë e nismës së Qeverisë Kurti për themelimin e Institutit janë edhe institucionet e tjera publike, përfaqësues të OVL-UÇK-së, shoqëria civile, njohës të së drejtës penale, KMLDNJ e të tjerë individë që kanë punuar në dokumentimin e krimeve serbe./Nacionale